Psychiatrie kan zonder stigma
Bron: Trouw 22 maart 2013
ELLIS ELLENBROEK
Het stigmatiseren van psychiatrische patiënten is het thema van de 'week van de psychiatrie'. De jonge psychologe Kim Helmus ziet het overal, zelfs binnen psychiatrische instellingen. Helmus beschouwt het als haar missie er wat aan te doen.
Kim Helmus behandelde, als psychologe bij de GGZ Drenthe, eens een jongen van begin twintig. Student aan de universiteit, sportief type, plotseling getroffen door een psychose. Tijdens een van hun gesprekken bekende de jongen hoe gênant hij het vond naar de GGZ te gaan. "Hij trok zijn capuchon altijd zo ver mogelijk over zijn hoofd als hij het terrein op fietste. Een oom van hem had op een verjaardag een keer gezegd dat bij de GGZ alleen gekken komen."
Het verhaal was koren op de molen van de 26-jarige Helmus die zich ergert aan het afschrijven en veroordelen van mensen met psychische problemen. Overal gebeurt dat, stelt ze. "Cliënten die merken dat hun vrienden niet meer met ze willen omgaan. Mensen die vanwege hun psychiatrische achtergrond geen baan meer krijgen."
Ook de GGZ zelf treft blaam. De instellingen plakken diagnoses op cliënten. "We vergeten dat mensen daar last van hebben." Behandelaars vullen de toekomst van hun cliënten soms zelf al in, tot afgrijzen van Helmus. "Ik zou maar niet aan werk beginnen, want dat kun jij denk ik niet. Ik heb daar geen vertrouwen in. Dat soort uitspraken."
De toch al kwetsbare cliënt krijgt door het stempel vaak nog een tik extra. Het zelfbeeld verslechtert verder en dat vraagt dan weer extra aandacht in iemands behandeling, weet Helmus. Zelf doet ze haar best patiënten met een psychische stoornis open te bejegenen en te kijken naar wat hij of zij nog wel kan. "Ik spreek liever van iemands psychische uitdaging of kwetsbaarheid. Die kwetsbaarheid verbleekt geregeld als je je richt op iemands talenten, al lukt het helaas niet altijd."
"We moeten beseffen dat iemand die in de goot ligt en uit de bakken graait niet altijd zo is geweest. Zo iemand heeft waarschijnlijk heel heftige dingen meegemaakt." Vraag naar iemands verhaal, in plaats van iemand met de nek aan te kijken. En wat zegt het predikaat 'gestoord' nou eigenlijk? "Je hebt psychotische mensen die naakt door een winkelcentrum rennen. Maar bij sommige studentenverenigingen doen ze dat ook, of bij van die gekke programma's met spelletjes als Truth or Dare."
Kim Helmus ging op zoek naar manieren om stigmatisering in de psychiatrie te lijf te gaan. Ze nam vorig jaar onbetaald verlof bij de GGZ Drenthe en reisde zes maanden over de wereld, naar landen en steden met een voortrekkersrol. In Canada bezocht Helmus een stigma-congres, vervolgens ging ze naar Engeland, de Verenigde Staten, Nieuw-Zeeland, Australië en Japan.
In Japan stuitte ze op een applicatie voor de smartphone met boodschappen van beroemde Japanners met psychische problemen. "Een citaat van de dag van Japanners die duidelijk maken dat je ondanks problemen een succesvol leven kunt hebben." In Nieuw- Zeeland blijken hulpverleners video's met ex-cliënten te bekijken. Die vertellen hoe ze bijvoorbeeld tijdens een isoleercelperiode bejegend werden en hoe ze bejegend hadden willen worden.
Sinds haar terugkeer in november werkt Helmus bij Phrenos in Utrecht, kenniscentrum voor behandeling, rehabilitatie en herstel van ernstige psychische aandoeningen. Ze maakt er een 'gereedschapskist' van vijftien initiatieven onder de noemer Wat Doe Jij? Ze hoopt dat deze vijftien projecten ook Nederland veroveren.
Kan je iets wat aan de andere kant van de wereld werkt hier wel gebruiken? Die vraag stelde Helmus voor vertrek aan Wim Veling, specialist transculturele psychiatrie. "Hij zei dat ik inderdaad rekening moet houden met taal-, cultuur- en historische verschillen. Toen zat ik te denken: Als ik in Amsterdam een antistigmaproject doe, pak ik het heel anders aan, dan in Groningen. Zelfs in Amsterdam Oud-Zuid zou het weer anders gaan dan in De Bijlmer."
Helmus werkt bij Phrenos samen met haar voormalige werkgever GGZ Drenthe en de Stichting Samen Sterk Tegen Stigma, die in 2011 werd opgericht om het taboe op psychische aandoeningen te bevechten. Contact is een belangrijke criterium. Tussen mensen met en zonder aandoening. Maar ook tussen patiënten onderling. "Mensen met een psychiatrische aandoening stigmatiseren zelf ook."
Living Library komt er sowieso in, zegt Helmus. Een idee uit Londen. "Mensen vertellen elkaar ervaringsverhalen, zittend tegenover elkaar. Wat ze hebben meegemaakt, over hun herstel en hoe ze hebben leren omgaan met hun pathologie of kwetsbaarheid."
Uit Nederland komt het groepsbordspel Een Steekje Los in aanmerking voor de kist. Het lijkt Helmus ook wel wat een soort Voice Award te organiseren, een show die ze in Los Angeles zag. "Programma's die mensen met psychische problemen respectvol in beeld brengen dongen naar de award. Bijvoorbeeld de misdaadserie SCI Miami of Glee, over scholieren met problemen."
Het Nederlandse programma Ben jij gek? zou ook in het rijtje passen. "Bekende Nederlanders als Georgina Verbaan en Victoria Koblenko trekken een dag op met jongeren met iets psychisch."
In juni moet de Wat Doe Jij-kist klaar zijn. Helmus hoopt dat alle 90 GGZ-instellingen twee tools kiezen, uitproberen en verder ontwikkelen. Ze hoopt dat cliënten en voormalige cliënten ook meedoen. Geen betere ambassadeur voor het thema antistigma dan patiënten zelf. "Onderzoek heeft uitgewezen dat open zijn over je problemen ook nog eens goed helpt tegen de klachten."
En laten hulpverleners ook maar eens uitkomen voor hun kronkels en zwakke plekken, vindt Helmus. "Mensen hebben nog steeds het idee dat wie in de geestelijke gezondheidszorg werkt, zelf perfect geestelijk in balans is. Dat is natuurlijk niet waar, en het is heel jammer dat wij onze mond daarover houden. Het kan normaliserend werken als je weet dat zelfs je psychiater een beetje adhd heeft.".
ELLIS ELLENBROEK
Het stigmatiseren van psychiatrische patiënten is het thema van de 'week van de psychiatrie'. De jonge psychologe Kim Helmus ziet het overal, zelfs binnen psychiatrische instellingen. Helmus beschouwt het als haar missie er wat aan te doen.
Kim Helmus behandelde, als psychologe bij de GGZ Drenthe, eens een jongen van begin twintig. Student aan de universiteit, sportief type, plotseling getroffen door een psychose. Tijdens een van hun gesprekken bekende de jongen hoe gênant hij het vond naar de GGZ te gaan. "Hij trok zijn capuchon altijd zo ver mogelijk over zijn hoofd als hij het terrein op fietste. Een oom van hem had op een verjaardag een keer gezegd dat bij de GGZ alleen gekken komen."
Het verhaal was koren op de molen van de 26-jarige Helmus die zich ergert aan het afschrijven en veroordelen van mensen met psychische problemen. Overal gebeurt dat, stelt ze. "Cliënten die merken dat hun vrienden niet meer met ze willen omgaan. Mensen die vanwege hun psychiatrische achtergrond geen baan meer krijgen."
Ook de GGZ zelf treft blaam. De instellingen plakken diagnoses op cliënten. "We vergeten dat mensen daar last van hebben." Behandelaars vullen de toekomst van hun cliënten soms zelf al in, tot afgrijzen van Helmus. "Ik zou maar niet aan werk beginnen, want dat kun jij denk ik niet. Ik heb daar geen vertrouwen in. Dat soort uitspraken."
De toch al kwetsbare cliënt krijgt door het stempel vaak nog een tik extra. Het zelfbeeld verslechtert verder en dat vraagt dan weer extra aandacht in iemands behandeling, weet Helmus. Zelf doet ze haar best patiënten met een psychische stoornis open te bejegenen en te kijken naar wat hij of zij nog wel kan. "Ik spreek liever van iemands psychische uitdaging of kwetsbaarheid. Die kwetsbaarheid verbleekt geregeld als je je richt op iemands talenten, al lukt het helaas niet altijd."
"We moeten beseffen dat iemand die in de goot ligt en uit de bakken graait niet altijd zo is geweest. Zo iemand heeft waarschijnlijk heel heftige dingen meegemaakt." Vraag naar iemands verhaal, in plaats van iemand met de nek aan te kijken. En wat zegt het predikaat 'gestoord' nou eigenlijk? "Je hebt psychotische mensen die naakt door een winkelcentrum rennen. Maar bij sommige studentenverenigingen doen ze dat ook, of bij van die gekke programma's met spelletjes als Truth or Dare."
Kim Helmus ging op zoek naar manieren om stigmatisering in de psychiatrie te lijf te gaan. Ze nam vorig jaar onbetaald verlof bij de GGZ Drenthe en reisde zes maanden over de wereld, naar landen en steden met een voortrekkersrol. In Canada bezocht Helmus een stigma-congres, vervolgens ging ze naar Engeland, de Verenigde Staten, Nieuw-Zeeland, Australië en Japan.
In Japan stuitte ze op een applicatie voor de smartphone met boodschappen van beroemde Japanners met psychische problemen. "Een citaat van de dag van Japanners die duidelijk maken dat je ondanks problemen een succesvol leven kunt hebben." In Nieuw- Zeeland blijken hulpverleners video's met ex-cliënten te bekijken. Die vertellen hoe ze bijvoorbeeld tijdens een isoleercelperiode bejegend werden en hoe ze bejegend hadden willen worden.
Sinds haar terugkeer in november werkt Helmus bij Phrenos in Utrecht, kenniscentrum voor behandeling, rehabilitatie en herstel van ernstige psychische aandoeningen. Ze maakt er een 'gereedschapskist' van vijftien initiatieven onder de noemer Wat Doe Jij? Ze hoopt dat deze vijftien projecten ook Nederland veroveren.
Kan je iets wat aan de andere kant van de wereld werkt hier wel gebruiken? Die vraag stelde Helmus voor vertrek aan Wim Veling, specialist transculturele psychiatrie. "Hij zei dat ik inderdaad rekening moet houden met taal-, cultuur- en historische verschillen. Toen zat ik te denken: Als ik in Amsterdam een antistigmaproject doe, pak ik het heel anders aan, dan in Groningen. Zelfs in Amsterdam Oud-Zuid zou het weer anders gaan dan in De Bijlmer."
Helmus werkt bij Phrenos samen met haar voormalige werkgever GGZ Drenthe en de Stichting Samen Sterk Tegen Stigma, die in 2011 werd opgericht om het taboe op psychische aandoeningen te bevechten. Contact is een belangrijke criterium. Tussen mensen met en zonder aandoening. Maar ook tussen patiënten onderling. "Mensen met een psychiatrische aandoening stigmatiseren zelf ook."
Living Library komt er sowieso in, zegt Helmus. Een idee uit Londen. "Mensen vertellen elkaar ervaringsverhalen, zittend tegenover elkaar. Wat ze hebben meegemaakt, over hun herstel en hoe ze hebben leren omgaan met hun pathologie of kwetsbaarheid."
Uit Nederland komt het groepsbordspel Een Steekje Los in aanmerking voor de kist. Het lijkt Helmus ook wel wat een soort Voice Award te organiseren, een show die ze in Los Angeles zag. "Programma's die mensen met psychische problemen respectvol in beeld brengen dongen naar de award. Bijvoorbeeld de misdaadserie SCI Miami of Glee, over scholieren met problemen."
Het Nederlandse programma Ben jij gek? zou ook in het rijtje passen. "Bekende Nederlanders als Georgina Verbaan en Victoria Koblenko trekken een dag op met jongeren met iets psychisch."
In juni moet de Wat Doe Jij-kist klaar zijn. Helmus hoopt dat alle 90 GGZ-instellingen twee tools kiezen, uitproberen en verder ontwikkelen. Ze hoopt dat cliënten en voormalige cliënten ook meedoen. Geen betere ambassadeur voor het thema antistigma dan patiënten zelf. "Onderzoek heeft uitgewezen dat open zijn over je problemen ook nog eens goed helpt tegen de klachten."
En laten hulpverleners ook maar eens uitkomen voor hun kronkels en zwakke plekken, vindt Helmus. "Mensen hebben nog steeds het idee dat wie in de geestelijke gezondheidszorg werkt, zelf perfect geestelijk in balans is. Dat is natuurlijk niet waar, en het is heel jammer dat wij onze mond daarover houden. Het kan normaliserend werken als je weet dat zelfs je psychiater een beetje adhd heeft.".